Deze actie richt zich op het transformeren van al lang bestaande problemen in structurele en duurzame oplossingen. Dit omvat radicale institutionele hervormingen gericht op lokaal geïntegreerd beleid dat de samenwerking tussen zorg, preventie en sociale domeinen versterkt. De initiatiefgroep bestaat uit 14 personen en kwam een aantal keer bij elkaar, zowel digitaal als fysiek. Gezamenlijk bepaalde ze 6 kerninzichten waar ze in het najaar verder mee aan de slag gaan. Die lees je onder ´Wat is de eerstvolgende stap´.

Problemen zijn al jarenlang bekend, maar zonder een radicale aanpak blijft echte verandering uit.

Zes kerninzichten

1. 1. Gezondheidsverschillen’ gaat over mens-, levens- en sociale opvattingen 
   Achter de pogingen om ‘gezondheidsverschillen’ te verminderen gaan diepere vragen schuil. Het verkleinen van gezondheidsverschillen is een middel, geen doel. Het doel is dat een ieder goed in zijn/haar vel zit om het leven te leven volgens zijn/haar bedoeling. We gebruiken op dit moment de materiele en immateriële bronnen niet efficiënt voor een groot deel van de mensen, niet alleen voor de kwetsbare groepen. Dit vraagt anders kijken en handelen van mensen in zorg en welzijn en beleid. Start bij mensbeelden en sociale samenhang.
   
   
2. 2. ‘Radicaal’ wordt niet eenduidig opgevat.
   Er is een levendig gesprek gevoerd over wat een ‘radicale bestrijding’ van gezondheidsverschillen concreet betekent? Zijn het vooral acties binnen dan wel buiten bestaande instituties? Kan de benodigde verandering zich afspelen binnen het huidige institutionele landschap of moeten dingen fundamenteler op de schop? Of is het en-en-en? Een deel van het huidige werk van bestaande instituties is zeker waardevol. Maar gezondheidsverschillen blijven zeer hardnekkig en worden door bestaand beleid soms eerder meer dan minder. Wat moet er echt anders? Moet iedereen een Michelle van Tongerloo worden? Is radicale verandering ‘tweaken/tinkeren’ of echt ‘transformeren’? We willen allemaal een verandering: 1e orde veranderen is optimaliseren, 2e orde is transformeren en 3e orde is transitie. We hebben hier waarschijnlijk een echte transitie nodig.
   
   
3. 3. Er is waarschijnlijk een diepe omwenteling nodig.
   Dit lijkt een tijd voor een veel diepere omwenteling, waarin minder de professionals de agenda’s bepalen maar eerder vanuit noden, behoeften onder mensen, en hun zijnswijzen wordt gehandeld. Laten we starten bij mensen om wie het gaat en van daaruit alles doordenken. Dat is overigens iets anders dan ‘projectjes’, losse ‘buurtinitiatieven’ of het ad-hoc inzetten van ‘ervaringsdeskundigen’. Dit handelt eerder over een fundamenteel andere grondhouding van waaruit wordt gewerkt, met rolverdelingen die echt gelijkwaardig worden bepaald. Zo’n diepere omwenteling vergt anders luisteren, anders organiseren, anders de agenda’s zetten, andere startpunten kiezen: veel meer vanuit de vraag. Er zijn verschillende rollen bij de verandering die nodig is. Je hebt mensen buiten en binnen het systeem nodig (Instituut Publieke Waarde zegt het systeem werkt voor 80% van de mensen, we moeten wat anders doen voor de 20% waar het niet voor werkt).
   
   
4. 4. ‘Inclusievere visie en verhalen’ zijn van vitaal belang.
   De noodzaak werd onderschreven van het ontwikkelen van veel inclusievere verhalen en visies. Het bijzondere belang van taal werd onderstreept. Wellicht moeten we starten met gezamenlijke visie/verhaal-ontwikkeling met een zo divers mogelijke groep voorlopers die kan dienen als basis voor verdere gezamenlijke radicale actie voor (verder) transitie om gezondheidsgelijkheid in Nederland te vergroten.
   
   
5. 5. ‘Nieuwe collectieve impact coalities’ en andere voorbeelden van betere procesorganisatie zijn cruciaal.
   Het gezamenlijk veranderproces moet hoogstwaarschijnlijk ook anders georganiseerd worden; door anders te verbinden, gericht op duidelijke verandering, en door daarin samen op te trekken. Wat valt er bijvoorbeeld te leren van initiatieven zoals in het veld van ontwikkelingssamenwerking waar werken met ‘collectieve impact coalities’, van verschillende mensen met verschillende rollen die gezamenlijk aan een systeemvisie en vervolgens aan systeemverandering werken? Dat alles met behoud van eigen verantwoordelijkheid. Is het niet vooral zulke procesverandering die nu nodig is?
   
   
6. 6. Structurele financiering / structurele ruimtes (en barrieres)’ moeten worden geadresseerd.
   Diverse deelnemers benadrukten de noodzaak van het actief scheppen van structurele ruimtes, binnen en buiten het bestaande gezondheidsveld. Dit werd gezien als gekoppeld aan het actief aangaan van andersoortige structurele financiering. Voorbeelden waren ook in de schriftelijke inbrengen vermeld. Daarbij werd aangetekend (met name door Nour en Saleem) dat bij nieuwe rollen in de transitie naar het terugdringen van gezondheidsverschillen ook een fatsoenlijke vergoeding hoort. Er zijn structurele middelen nodig voor het duurzaam openen van ruimte voor institutionele vernieuwing (dus weg van de kleine potjes en projectjes). Het is nodig dat instituties zelf ook anders gaan opereren, b.v. met meer nadruk op het leveren van 1. maatwerk voor individuen in complexe gevallen, met helderheid over de ethische grondslag van regels, meer dan de regels zelf, 2. Het opereren vanuit vertrouwen 3. Het zelf ook werken aan gezondheidsvaardigheden in plaats van deze opgave louter bij individuen neer te leggen die met de instituties van doen hebben.

 

De eerstvolgende stap

In het najaar van 2025 organiseert de initiatiefgroep een ‘tussenruimte’ met het Huis van Actief Burgerschap, het landelijke clubhuis van alle burgerinitiatieven. Het idee is om mee te koppelen met de energie van onderop in de samenleving om gezondheidsverschillen te reduceren. En dan te kijken hoe we die met de actiegroep kunnen faciliteren en stimuleren.

Hoe moeten we de rollen verdelen?